7 maart 2023  |
Hoogsensitief, Spiritualiteit

Spiritualiteit beschermt tegen depressie

Voor de website van hoogsensitief.nl schreef ik een artikel over depressie, hoogsensitiviteit en spiritualiteit. Je kunt dit artikel hieronder lezen of via deze link. 

Het verschil tussen depressie en burn-out is niet duidelijk. Caroline Hamming onderbouwt dit in haar Whitepaper ‘Een nieuwe kijk op stress’. Dus wat je in dit artikel leest over depressie kan heel goed ook gelden voor burn-out.

Meer mensen met een psychische stoornis

Op 1 december las ik in Trouw dat één op de vier Nederlanders lijdt aan een psychische stoornis. In 2009 was dat nog één op de vijf. Volgens de onderzoekers speelt de pandemie bij die stijging geen rol. Zoals ze elke twaalf jaar doen leidde het Trimbos instituut dit grootschalige onderzoek, Nemesis 3. Wat is er mis waardoor zoveel mensen in een neerwaartse spiraal komen?

Een fascinerend perspectief vond ik in het boek ‘Het ontwaakte brein’ van Lisa Miller, psychiater en onderzoeker. Decennia heeft ze samen met andere wetenschappers onderzoek gedaan naar de effecten van persoonlijke spiritualiteit op de geestelijke gezondheid van mensen. Ik ben onder de indruk van haar goed onderbouwde conclusie dat spiritualiteit relevant is voor de psychologie en psychiatrie: Spiritualiteit biedt veerkracht en verkleint het risico op depressie. Bovendien blijken mensen met aanleg voor depressie meer profijt te hebben van spiritualiteit. Het beschermt ze tegen de negatieve psychologische effecten van tegenslagen in het leven. Tenslotte raken spirituele mensen minder snel verslaafd. (Dat laatste is gebaseerd op onderzoek van dr. Kendler)

Geen andere bemoeienis met de geestelijke gezondheid, via therapie of medicatie, komt ook maar in de buurt van de beschermende werking van persoonlijke spiritualiteit. Het was het grootste beschermingseffect dat Lisa Miller ooit in de literatuur over herstelvermogen had gezien.

Bepaalde vormen van depressie kun je zien als een hunkering naar spiritualiteit. Stel nou dat het hoge aantal psychische stoornissen in Nederland deels veroorzaakt wordt doordat mensen onbewust en wanhopig proberen hun spiritualiteit vorm te geven en dat de omgeving ze daar niet bij ondersteunt?

Helaas is de ontwikkeling van spiritualiteit vaak een taboe binnen de psychologie en psychiatrie. Terwijl het veel kan betekenen voor de geestelijke gezondheid, met name van jongeren.

Op 2 december wordt in Trouw opnieuw het onderzoek van het Trimbos instituut besproken. Allerlei verklaringen worden geopperd. Maar nergens vind ik in die bespreking het overkoepelende perspectief. Het is een blinde vlek in onze samenleving dat we persoonlijke spiritualiteit missen. Wat als de crisis in onze psychische gezondheid vooral te maken heeft met ongestilde spirituele honger?

Wat is persoonlijke spiritualiteit

Er is onderscheid tussen het nauwgezet volgen van de regels van een religie (persoonlijke conservatisme) en persoonlijke spiritualiteit. De beschermende effecten zijn er niet als iemand alleen maar religieus is zonder persoonlijke spiritualiteit. Dus spiritualiteit is niet synoniem met religie, een stelsel van geloofsregels en opvattingen, maar is een aspect van de menselijke beleving die over de kern van ons wezen gaat. Het kan wel zo zijn dat iemand binnen een religie, zoals de Islam, een sterke persoonlijke spiritualiteit heeft.

Mijn ervaring is dat we niet alleen fysieke, denkende en voelende wezens zijn, maar ook spirituele wezens. Die kant van ons wijst op een verbinding met het grotere geheel, met het transcendente. Spiritualiteit draagt wezenlijk bij aan mijn eigen geestelijke gezondheid. Mijn spirituele beoefening kwam pas echt goed op gang nadat ik twee keer overspannen was geweest.

Lisa Miller noemt verschillende aspecten van persoonlijke spiritualiteit. Ik noem er hier een paar om een beeld te geven.

Synchroniciteit: Gebeurtenissen in je innerlijke of uiterlijke leven kun je ervaren als op een betekenisvolle manier verbonden gebeurtenissen. Die gebeurtenissen geven antwoord op de vraag: ‘Wat laat het leven me nu zien?’ Je leert tijd te nemen om open te staan voor wat je tegenkomt, waar je onderdeel van bent en wat je toevalt. Dat ik bezig ben met dit artikel en in Trouw lees over de stijging van het aantal psychische stoornissen is voor mij zo’n synchroniciteit.

Altruïsme en liefde voor je naasten staan in verband met de corticale dikte van het spirituele netwerk van de hersenen. Het gaat om betrokkenheid op anderen en dienstbaarheid naar de wereld.  Dienstbaarheid aan elkaar en aan de wereld roept een onvoorwaardelijke, transcendente liefde op.

Een persoonlijke relatie met het bovenpersoonlijke of transcendente, en je hierdoor laten leiden of inspireren. Het kan je laten ervaren dat je gedragen wordt. Dit kan je een gevoel van geruststelling of troost geven. Sommige mensen ervaren dit in de natuur of in kunst.

In potentie heeft ieder mens een ontwaakt brein. Je kunt het zien als een spier die je kunt ontwikkelen of laten wegkwijnen. Uit tweelingenonderzoek blijkt persoonlijke spiritualiteit voor 29 % aangeboren en voor 71 % aangeleerd via de omgeving. Dus voor grofweg twee derde wordt onze spiritualiteit bepaald door onze opvoeding, onze cultuur en alles wat we doen om die spiritualiteit te trainen. Tegelijkertijd heeft de één er meer aanleg voor dan de ander. Net als voor voetballen of viool spelen.

Het stijgen van het aantal mensen met een psychische stoornis kun je zien als een gevolg van het niet trainen van onze spiritualiteitsspier.

Biologische basis

Wat haar vooral verrast in haar onderzoek, en mij ook, is dat er voor spiritualiteit een biologische basis blijkt te zijn in de hersenen. Op allerlei manieren, in samenwerking met andere onderzoekers, gegrond op strenge wetenschappelijke controle via peer reviews, wordt helder waar die spiritualiteit in de hersenen z’n plek heeft.

Een spirituele ervaring is grofweg op drie manieren in het brein te zien:

  • Een niet bedoelde heroriëntatie van aandacht waardoor je meer openstaat voor een hoger perspectief en je minder verliest in een beperkte gerichtheid op jezelf. Wanneer we onszelf ontstijgen hebben we een gevoel van verbinding.
  • Een gevoel van liefde of omarming die overeenkomt met het hebben van een emotionele band.
  • Een gevoel van het zelf dat zowel apart is als onderdeel van een grotere eenheid.

Ze geeft in haar boek concrete hersendelen aan die hierin een rol spelen zoals de pariëtele kwab, de insula en corpus striatum. Iedereen heeft deze delen in de hersenen dus ook jij hebt een spiritueel deel in de hersenen dat je altijd en overal kunt gebruiken.

In de psychologie is het uitgangspunt dat we ons beter kunnen voelen door onze gedachten anders te ordenen. Vervang ellendig makende gedachten door een vrolijker verhaal. Dit is een erg ik-gerichte benadering die de context grotendeels buiten beeld laat en onze spiritualiteitsspier onvoldoende traint.

We cultiveren in onze samenleving persoonlijke spiritualiteit, die in aanleg aanwezig is, te weinig. We missen de training voor (jonge) mensen om niet alleen individualisme en rationaliteit op te bouwen maar ook verbinding met anderen, met al het leven en met het hogere. Als je je opent voor de verbindingen, waarden en betekenissen vanuit een groter geheel biedt dat meer richting en voldoening.

Hoogsensitief

Een meer dan gemiddeld percentage hoogsensitieve mensen geven aan dat ze spiritueel gevoelig zijn. Een aantal kenmerken van het hoogsensitieve brein corresponderen met het ontwaakte brein zoals Lisa Miller dat onderzocht heeft. Dan heb ik het over het talent om subtiel waar te nemen, om het perspectief van anderen te begrijpen, het grote geheel te kunnen zien, om intuïtieve beslissingen te nemen en om de sociale context te lezen.

Hoogsensitieven zijn gevoeliger voor stress. 76 % van de mensen die burn-out heeft gehad is hoogsensitief (Onderzoek van Esther Bergsma). Ook hebben hoogsensitieven meer aanleg voor depressie. Door hun neiging om dingen diepgaand te overdenken lopen ze meer kans een depressieve stemming te ontwikkelen, tenzij ze beschermd worden door spiritualiteit in de vorm van mindfulness, compassie en andere vormen van spirituele oefening. Ik vermoed dat zij dan ook een hogere aanleg hebben voor spiritualiteit en meer kunnen profiteren van de beschermende werking daarvan.

Ik ben benieuwd naar meer onderzoek naar de parallellen tussen het hoogsensitieve brein en het ontwaakte brein. Mijn verwachting is dat het hoogsensitieve brein nog gevoeliger is voor de beschermende werking van persoonlijke spiritualiteit tegen depressie en stress dan het niet-hoogsensitieve brein.

Het vergt oefening, maar als hoogsensitief mens heb je een gave om diepgaand te verwerken en het grotere geheel te overzien. Je kunt deze kwaliteiten inzetten om je persoonlijke spiritualiteit te trainen. Als je een hoog spiritueel niveau hebt, is de kans op een depressie kleiner.

Meer posts

Schrijf je in voor mijn nieuwsbrief

Wil je weten wanneer ik een nieuw blog post? Geef je op voor mijn mailing.